Lần đầu tiên ghép tế bào gốc điều trị bệnh tự miễn
Sau thành công ghép tế bào gốc cho các bệnh nhân mắc các bệnh máu ác tính, bệnh xương khớp khó liền sau chấn thương, suy tim sau nhồi máu cơ tim, các bác sĩ Bệnh viện Trung ương Quân đội 108 tiếp tục triển khai ghép tế bào gốc tự thân cho bệnh nhân bị nhược cơ. Đây cũng là trường hợp bệnh nhân mắc bệnh tự miễn đầu tiên ở Việt Nam được điều trị bằng phương pháp tiên tiến này.
Nhiều hy vọng từ ca bệnh đầu tiên
TS. Nguyễn Thị Minh Phương – Chủ nhiệm Khoa Điều trị bệnh máu và ung thư cho biết, nhờ những kinh nghiệm có được sau các ca ghép tế bào gốc tự thân điều trị nhiều bệnh lý phức tạp, các bác sĩ ở đây quyết định tiếp tục thực hiện kỹ thuật này điều trị cho bệnh nhân bị nhược cơ. Đây là một bệnh nhân nam, 57 tuổi, ở Hà Nội. Năm 2004, bệnh nhân được phát hiện bệnh nhược cơ do một khối u tuyến ức gây ra. Ngay sau đó, bệnh nhân được phẫu thuật cắt u tuyến ức và điều trị rất nhiều phương pháp tốt nhất tại Việt Nam như dùng các thuốc ức chế miễn dịch, lọc huyết tương… nhưng hầu như không có hiệu quả. Bệnh nhân bị liệt cơ hô hấp, luôn luôn phải trong tình trạng thở máy, không thể khép miệng được nên không nói và không nuốt được, tay chân không còn khả năng vận động.
Bệnh nhân chính là một bác sĩ ngoại khoa của Bệnh viện 108. Những điều kiện tốt nhất ở đây đều được các bác sĩ trong bệnh viện áp dụng cho người bệnh nhưng mọi biện pháp điều trị trở nên ngày một khó khăn, hầu như tất cả các thuốc điều trị đều không còn đáp ứng. Rất nhiều lần người bệnh tưởng chừng đã tử vong vì tình trạng suy nhược cơ thể, đặc biệt là nhiễm khuẩn đường hô hấp do thời gian thở máy quá nhiều.
Để cứu sống người bệnh, các bác sĩ quyết định ghép tế bào gốc tự thân điều trị cho bệnh nhân này vào tháng 11/2010. TS. Nguyễn Thị Minh Phương cho biết, sau một tháng được ghép tế bào gốc tự thân, sức khỏe người bệnh đã cải thiện rõ rệt, trước đây cứ nằm xuống là bệnh nhân phải thở máy nhưng sau khi ghép đã giảm được thời gian thở máy, cử động được lưỡi, khép được miệng. Đến nay (sau 3 tháng), bệnh nhân đã tự đi lại, làm được những việc trong nhà như nấu cơm, phơi quần áo, dọn dẹp nhà cửa, chỉ thở máy khi đi ngủ. Sự hồi phục khả quan của bệnh nhân đang được các bác sĩ tiếp tục theo dõi chặt chẽ.
 Biệt hóa tế bào gốc thành tế bào ở nhiều cơ quan khác nhau.
|
Biệt hóa tế bào miễn dịch bằng tế bào gốc tự thân
| Bệnh viện Trung ương Quân đội 108 là nơi đầu tiên ở miền Bắc thực hiện điều trị tế bào gốc tự thân cho bệnh nhân mắc bệnh ác tính về máu. Đã có 5 bệnh nhân mắc bệnh máu và 1 bệnh nhân mắc bệnh tự miễn (nhược cơ) được điều trị tại Khoa điều trị bệnh máu và ung thư. Kỹ thuật ghép tế bào gốc đồng loại đang được bệnh viện xúc tiến trong thời gian tới.
Trên thế giới đến nay mới chỉ có 10 bệnh nhân nhược cơ ở Hoa Kỳ được điều trị bằng ghép tế bào gốc tự thân. |
Các bác sĩ cho biết, nhược cơ là một bệnh tự miễn tương đối hiếm gặp (chiếm khoảng 5/100.000), có liên quan đến khiếm khuyết dẫn truyền xung động thần kinh giữa dây thần kinh và cơ. Bình thường, cơ vận động được là nhờ xung động thần kinh được truyền qua nơi trao đổi thông tin giữa đầu mút sợi thần kinh và màng tế bào (gọi là synap). Trong bệnh nhược cơ, xung động này không được thực hiện. Các cơ bị ảnh hưởng bởi bệnh này là loại cơ vân, chi phối sự vận động chủ động của cơ thể. Các nhóm cơ thường bị ảnh hưởng nhất là các cơ ở mặt, mắt, tay chân, các cơ điều khiển nhai, nuốt, nói, các cơ hô hấp. Bệnh có thể có ở bất kỳ lứa tuổi nào, nhưng thường xảy ra ở phụ nữ dưới 40 tuổi hoặc hơn 70 tuổi, ở nam giới hơn 50 tuổi.Tại khoa điều trị bệnh máu và ung thư, để tiến hành ghép tế bào gốc tự thân, bệnh nhân được đưa vào phòng chăm sóc đặc biệt. Các bác sĩ tiến hành dùng thuốc kích thích tế bào gốc phát triển ở máu ngoại vi. Sau khi kiểm tra thấy có đủ 10 tế bào gốc/microlit máu thì tiến hành gạn lọc tế bào gốc ở máu ngoại vi, trong đó yêu cầu quan trọng nhất là tiêu diệt hết những tế bào bệnh, đó là những tế bào lymphoT (tế bào này bình thường có chức năng miễn dịch nhưng trong trường hợp bệnh nhân này, nó bị khiếm khuyết). Khi có được đủ lượng tế bào gốc cần thiết, sẽ đưa bảo quản tế bào gốc ở nhiệt độ âm (-) 196oC. Kiểm tra sức khỏe bệnh nhân đạt những yêu cầu của một bệnh nhân ghép tế bào gốc thì tiến hành truyền tế bào gốc. Khi tế bào gốc đưa vào cơ thể sẽ làm thay đổi vi môi trường ở tủy xương, ở đó tế bào gốc sẽ biệt hóa thành những tế bào lymphoT có chức năng miễn dịch bình thường, giải quyết được tình trạng nhược cơ của người bệnh.
Mặc dù quá trình gạn lọc, bảo quản, ghép tế bào gốc tự thân đã thành quy trình ở Khoa điều trị các bệnh máu và ung thư nhưng đối với bệnh nhân nhược cơ đã thở máy 7 năm qua thì kỹ thuật này gặp nhiều khó khăn hơn. Nguy cơ lớn nhất của bệnh nhân ghép tế bào gốc là nhiễm khuẩn, nhưng nguy cơ đó ở người bệnh nhược cơ thở máy còn gấp nhiều lần, vì thế quá trình chăm sóc và điều trị vô cùng thận trọng.
Mở ra tương lai cho bệnh nhân mắc các bệnh tự miễn
TS. Nguyễn Thị Minh Phương cho biết, trước đây, người ta cho rằng ghép tế bào gốc là biện pháp điều trị cuối cùng cho bệnh nhân nhược cơ khi mọi biện pháp khác đã thất bại. Nhưng hiện nay, người ta cho rằng những bệnh nhân có đủ điều kiện ghép nên được ghép tế bào gốc sớm sẽ đem lại kết quả tốt hơn. Cho đến nay, đây vẫn là kỹ thuật điều trị rất mới và khó, Bệnh viện Trung ương Quân đội 108 là nơi đầu tiên ở Việt Nam và cũng là một trong số rất ít các cơ sở ứng dụng điều trị tế bào gốc trên thế giới thực hiện được kỹ thuật này điều trị bệnh nhược cơ. Đánh giá hiệu quả điều trị phải ít nhất sau 6 tháng, nhưng với những biến chuyển tích cực của người bệnh, chỉ sau 3 tháng ghép, kết quả đang mang lại nhiều kỳ vọng vào thành công của kỹ thuật này.
Hiện nay, điều trị cho những người mắc các bệnh tự miễn như bệnh luput ban đỏ, bệnh viêm khớp tự miễn, bệnh xơ cứng bì… rất khó khăn, đa số sau một thời gian điều trị đều rơi vào tình trạng kháng thuốc, nhiều biến chứng nặng. Các bác sĩ cho rằng qua những kinh nghiệm có được từ ca bệnh đầu tiên này sẽ mở ra hướng điều trị mới, nhiều hy vọng hơn cho những bệnh nhân mắc các bệnh tự miễn.
Tế bào gốc là gì?
Tế bào gốc là gì?
Cơ thể con người có rất nhiều loại tế bào cần thiết cho sức khoẻ hàng ngày. Những tế bào này giúp cho cơ thể hoạt động bình thường, bao gồm nhịp đập của tim, suy nghĩ của não, thận làm sạch máu, và sự thay đổi tế bào mới cho da…Chức năng đặc biệt cuả tế bào gốc là tạo ra toàn bộ những loại tế bào khác trong cơ thể. Tế bào gốc là nhà cung cấp của tế bào mới. Khi tế bào gốc phân ra, nó có thể làm ra thêm tế bào gốc mới, hoặc làm ra những loại tế bào khác. Ví dụ, tế bào gốc của da có thể làm ra thêm những tế bào gốc mới của da, hoặc tạo ra những tế bào với những chức năng đặc biệt, như là giúp cho sắc tố cuả da.
Tại sao tế bào gốc quan trọng cho sức khỏe?
Khi chúng ta bị thương hoặc bị bệnh, tế bào trong cơ thể cuả chúng ta cũng sẽ bị thương hoặc chết. Khi như vậy, tế bào gốc bắt đầu hoạt động. Công việc của tế bào gốc gồm sửa chữa những tế bào bị thương và thay tế bào mới vào chỗ những tế bào chết. Đây là cách mà tế bào gốc giữ cơ thể khỏe mạnh và chống thoái hoá không bình thường.
Tế bào gốc có những loại nào?
Tế bào gốc có rất nhiều loại khác nhau. Những nhà khoa học nghĩ rằng mỗi bộ phận trong cơ thể có một loại tế bào gốc riêng. Ví dụ, máu được làm từ tế bào gốc cuả máu (tế bào tạo máu). Tuy nhiên, tế bào gốc đã suất hiện vào những giây đoạn phát triển đầu tiên của con người, và khi những nhà khoa học cấy tạo ra tế bào này, tế bào được mang tên “phôi tế bào gốc”. Nguyên nhân mà những nhà khoa học phấn khởi về phôi tế bào gốc là vì bẩm sinh, phôi tế bào gốc tạo ra toàn bộ những cơ quan cuả cơ thể con người trong lúc phát triển. Không giống như tế bào gốc cuả người lớn, nhà khoa học có thể khiến các phôi tế bào gốc để trở thành gần như tất cả các loại tế bào khác trong cơ thể con người. Ví dụ, trong lúc tế bào tạo máu chỉ có thể làm ra máu, phôi tế bào gốc có thể làm ra máu, xương, da, não, vv…Ngoài ra, phôi tế bào gốc đã được lập trình chức năng tạo ra mô và cơ quan con người, còn tế bào gốc cuả người lớn không có. Như vậy có nghĩa là phôi tế bào gốc có nhiều khả năng tự nhiên để sửa chữa những cơ quan bị bệnh. Phôi tế bào gốc được làm từ những phôi thai dư từ chương trình điều trị khả năng sinh sản, và những phôi tai này chỉ mới có vài ngày tuổi và được cấy tạo trên dĩa trong phòng thí nghiệm. Nếu không dùng tới, những phôi tai này cũng sẽ bị vứt đi.
Tế bào gốc vạn năng cảm ứng (iPS) là gì?
Những nhà khoa học và bác sĩ rất phấn khởi về loại tế bào gốc mới gọi là tế bào gốc vạn năng cảm ứng (iPS). Lý do mà họ phấn khởi là vì tế bào iPS có gần tất cả những chức năng cuả phôi tế bào gốc, nhưng không có phải tạo ra từ phôi thai. Vì vậy sẽ không có những vấn đề về đạo đức với tế bào iPS. Ngoài ra, tế bào iPS được làm từ những tế bào thường cuả bệnh nhân và sẽ không bị cơ thể cuả họ từ chối, một vấn đề rất quan trọng khi cấy tế bào gốc vào bệnh nhân.
Tương lai cuả tế bào gốc và những thay đổi trong cách chữa bệnh sử dụng tế bào gốc.
Bởi vì bản chất cuả tế bào gốc là thay những tế bào bệnh hoặc chết, những nhà khoa học đã tìm ra cách sử dụng tế bào gốc trong cách điều trị cho bệnh nhân với nhiều loại bệnh khác nhau. Quan niệm ở đây là khi người bệnh được cho tế bào gốc, hoặc tế bào mới làm từ tế bào gốc, khả năng sửa chữa cuả tế bào gốc có thể làm cho bệnh nhân khoẻ mạnh lại. Ví dụ, nếu bệnh nhân bị đau tim, mục tiêu khi điều trị bệnh nhân với tế bào gốc là những tế bào gốc cấy vào sẽ sửa chữa sự thiệt hại cuả trái tim. Những tế bào gốc mà cơ thể có tự nhiên chỉ có khả năng sửa chữa hạn chế. Khi nói về bệnh đau tim, tế bào gốc cuả tim không có thể sửa chữa thiệt hại, nhưng hàng triệu tế bào gốc cấy vào sẽ hiệu nghiệm hơn. Vì thế, khi tế bào gốc được cấy vào bệnh nhân, chúng ta làm tăng khả năng sửa chữa cuả cơ thể hơn bình thường. Một vài sự khó khăn với điều trị bằng tế bào gốc gồm có sự an toàn (tế bào gốc có thể gây ra bướu), và bị cơ thể từ chối. Mặc dù như vậy, tế bào gốc sẽ thay đổi y khoa, và có thể trong chỉ một hoặc hai thập kỷ, chúng ta sẽ biết một người nào đó, hoặc có thể ngay cả bản thân mình, có cấy ghép tế bào gốc. Tế bào gốc giữ lời ước hẹn chữa nhiều bệnh khác nhau, gồm có ung thư, bệnh tim, bệnh Parkinson, đa xơ cứng, đột quỵ, bệnh Huntington, bị thương tuỷ sống…
Hiện giờ có phương pháp điều trị sử dụng tế bào gốc nào, và tại sao bác sĩ khuyên chúng ta nên cẩn thận khi đắn đo những phương pháp này?
Hiện giờ chỉ có một vài cách ghép tế bào gốc an toàn và hiệu quả mà đã được chứng minh bởi các nhà khoa học. Một ví dụ là cấy ghép tuỷ xương. Tuy vậy vẫn có rất nhiều phương pháp điều trị dùng tế bào gốc chưa được chứng minh bởi khoa học mà vẫn được quản cáo và sử dụng vòng quanh thế giới. Những phương pháp chữa trị này có nhiều sự chú ý cuả phương tiện truyền thông, khi danh nhân điện ảnh và những người chơi thể thao nổi tiếng dùng ̣đến. Bác sĩ và các nhà khoa học khuyên chúng ta nên cẩn thận khi sử dụng những phương pháp này là vì họ không biết rõ nếu những phương pháp này có hiệu nghiệm hoặc có an toàn hay không. Trong quá khứ, bệnh nhân đã chế̉t từ những phương pháp này. Tuy là chúng ta nên biết đến toàn bộ những phương pháp khác nhau khi bị bệnh khó trị, những loại phương pháp này chỉ nên được dùng tới khi là sự lựa chọn cuối cùng và sau khi nói chuyện với bác sĩ.
